Սիմվոլիզմն արվեստում (գրականության,
երաժշտության
և
կերպարվեստի
մեջ)
ամենամեծ
ուղղություններից
է։
Առաջացել
է
Ֆրանսիայում
1870-80-ականներին
և
բուռն
զարգացում
ապրել
19-րդ դարավերջին
և
20-րդ դարասկզբին՝ նախևառաջ
Ֆրանսիայում,
Բելգիայում
և
Ռուսաստանում։
Սիմվոլիզմ տերմինը մտցրել է ֆրանսիացի բանաստեղծ Ժան Մորեասը իր համանուն
մանիֆեստում՝
տպագրված
1886-ի սեպտեմբերին
«Ֆիգարոյում»։
Ըստ
այդ
մանիֆեստի՝
սիմվոլիստական
պոեզիան
հռետորության,
սուտ
զգացմունքայնության
և
օբյեկտիվ
նկարագրությունների
թշնամին
է,
ձևն
ինքնանպատակ
չէ,
այն
արտահայտում
է
Գաղափարը՝
դուրս
չգալով
դրա
սահմաններից։
Գրականության մեջ սիմվոլիզմի հետևորդներից հայտնի են՝ Ֆրանսիայում՝
Սռեփան Մալարմե, Արթյուր Ռեմբո, Պոլ Վեռլեն, Պոլ Վալերի, Բելգիայում՝
Մորիս Մետերլինկ, Էմիլ Վերհարն,
Ավստրիայում
և
Գերմանիայում՝ Ռայներ Մարիա Ռիլկե, Նորվեգիայում՝ Հենրիկ Իբսեն, Ռուսաստանում՝
Վալերի Բրյուսով, Ալեքսանդր Բլոկ, Ֆյոդոր Սոլոգուբ, Կոնստանտին Բալմոնտ Սիմվոլիզմ՝ բացատրություն 19-20 դարերին
արվեստի
ու
գրականության
մեջ
տեղ
գտած
հակառեալիստական
ուղղություն,
որը
իր
գեղարվեստական
մեթոդն
Է
համարում
սիմվոլների
խորհրդանշանների
միջոցով
առարկաների
ու
երևույթների
անճանաչելի
Էության
պատկերումը։
Սիմվոլիզմը արտահայտվել է նաև կերպարվեստում և թատրոնում։ Սիմվոլիսները
համակենտրոնացած են մարդկանց ներաշխարհի վրա, նրանք ձգտում են բացահայտել նրանց հոգեկան վիճակը, կարողանում են արտահայտել նուրբ զգացմունքները բառերով։ Նրանց հաջողվել
էր
բանաստեղծություները
լրացնել
պայծառ
ու
արտահայտիչ
կերպարներով։
Սիմվոլիզմը արտահայտված է հայ գրողներից Տերյանի բանաստեղծություններում։
Դու կգաս ու կրկին հեքիաթով կդյութես,
Լուսերես կըցրես մառախուղն իմ հոգու,
Ոսկեշող հայացքով և քնքուշ խոսքերով, որ գիտես միայն դու։
Կըփարվես մեղմորեն, կըփռես, կըվառես անթառամ
Կուսական աշխարհիդ ծաղիկներն անծանոթ,
Կընստենք իրար մոտ, և հեռու կլինի առօրյան միաձայն ու աղոտ։
Սև թախիծն՝ իմ սրտից, մութ խոհերն՝ իմ հոգուց կըգնան
Լույսիդ դեմ կըցրվեն ըստվերները մռայլ,
Տառապանքը քեզ հետ՝ քաղցր հուշ, և խոսքերը՝ խորհուրդ կըդառնան, կըհագնեն ուրիշ փայլ։
Մթագին գիշերում, աշխարհում մթամած, խավարում,
Կըվառենք չմեռնող, չմարող կըրակը մեր հոգու,
Մեր ողջույնը սիրով կընետենք և՛ մարդկանց, և՛ երկրին, և՛ հեռուն ես ու դուն։
Հրաշք-աղջիկ, գիշերների թագուհի,
Ճառադայթող քո աչքերով դու եկար,
Ոսկե բոցով լցրիր հոգին իմ տկար,
Հրաշք-աղջիկ, ցնորքների դիցուհի...
Կախարդ լուսնի հրապուրող շողի պես
Դու ժպտացիր գուրգուրանքով սեթևեթ,
Ազատ սիրտըս շղթայեցիր առհավետ,
Հրաշք-աղջիկ, դո՛ւ, միշտ հաղթող ու միշտ հեզ։
Դու մի ցավոտ հիացումի երգ գիտես,
Քո ժպիտում կա խորհուրդի մի փայլանք,
Քո աչքերում կա մի անանց զմայլանք.
Դու չըմեռնող մի վայելքի խոսք գիտես...
Հրաշք-աղջիկ, անհայտ երկրի մանուշակ,
Գիշերային արեգակի ճառագայթ,—
Դու իջնում ես՝ կարող, որպես մահու խայթ,
Քնքուշ, որպես անդարձ բախտի հիշատակ...
Վահան տերյանը այս երկու բանաստեղծություններում օգտագործել է գեղեցիկ և քնքուշ
աղջիկների սիմվոլը։ Ըստ իս նա չափազանց զգացմունքային
էր այդ պատճառով էլ կարողացել է այդքան գեղեցիկ և ճիշտ բառերով բնութագրել իր ընտրած
սիմվոլներին։ Այսպես նրա բանաստեղծությունները կարդալը հաճելի է դառնում, և բառերի
արտասովոր դասավորությունը թույլ է տալիս մխրճվել բանաստեղծության կախարդական աշխարհի
մեջ և հասկանալ բանաստեղծի նուրբ զգացմունքները։
